Οι συνθήκες που επικρατούν εντός του κινητήρα, αλλά και τα προϊόντα της καύσης (καυσίμου και λιπαντικού) δημιουργούν όξινα υποπροϊόντα (κυρίως οξείδια του θείου και του αζώτου), που προσβάλλουν τις μεταλλικές επιφάνειες του κινητήρα και οδηγούν στη δημιουργία ανθρακωμάτων.
Η υψηλή περιεκτικότητα του καυσίμου σε θείο, εντείνει αυτό το φαινόμενο και η χημική διάβρωση επιβαρύνει αισθητά την κατάσταση και λειτουργία του κινητήρα. Το λιπαντικό καλείται επιπλέον να μειώσει ή και να εξαλείψει τα όξινα υποπροϊόντα που επιβαρύνουν την κατάσταση τόσο του κινητήρα, όσο και του ίδιου του λιπαντικού.
Το TBN (Total Base Number – Συνολικός Βαθμός Αλκαλικότητας) είναι ένα μέγεθος που εκφράζει το αλκαλικό απόθεμα του λιπαντικού, ή αλλιώς την ικανότητά του να εξουδετερώνει τα όξινα υποπροϊόντα καύσης. Το μέγεθός του ποικίλει συνήθως από 8-15 mg KOH/g για λιπαντικά πετρελαιοκινητήρων και μπορεί να φτάσει έως και ΤΒΝ 70 mg KOH/g σε μεγάλους κινητήρες Diesel ναυτιλίας, όπου η περιεκτικότητα του καυσίμου σε θείο αγγίζει το 5% (50.000ppm)!
Το TBN είναι σχετικά εύκολα μετρήσιμο σε δείγμα χρησιμοποιημένου λιπαντικού και για τον λόγο αυτό χρησιμοποιείται ως ένδειξη της κατάστασης του λιπαντικού.
Μειωμένες τιμές TBN δίνουν μια σχετικά αξιόπιστη ένδειξη της κατάστασης του λιπαντικού και οδηγούν σε πιο στοχευμένο προγραμματισμό της συντήρησης του κινητήρα, με αξιοσημείωτα αποτελέσματα κυρίως στη σωστή διαχείριση μεγάλων στόλων. Θεωρητικά ένα λιπαντικό με τιμή TBN >1 είναι ακόμη σε θέση να απορροφήσει όξινα προϊόντα, ωστόσο πρέπει να τονιστεί ότι οι τιμές TBN από μόνες τους δεν αποτελούν αξιόπιστο κριτήριο και ιδανικά πρέπει να συνδυαστούν με επιπλέον χημικές αναλύσεις.
Πρακτικά, και για τη χρήση σε κινητήρες πετρελαίου, όταν το ΤΒΝ μειωθεί κάτω από 50% της αρχικής τιμής, το λιπαντικό πλησιάζει το όριο ζωής του και οι πιθανότητες για θετικές μετρήσεις στις υπόλοιπες χημικές και φυσικές του ιδιότητες είναι αρκετά μικρές.
Οι πρόσφατες διεθνείς προδιαγραφές API CK-4 & FA-4 και η νέα σειρά προδιαγραφών ACEA-2016 (E7, E4, E9, E6), μεταξύ άλλων ελέγχουν τη συμπεριφορά της αλκαλικότητας του λιπαντικού και με χρήση καυσίμου με ποσοστό biodiesel.
Η πιο αυστηρή από αυτές είναι η ACEA E4, που απαιτεί TBN > 12 mg KOH/g, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν προϊόντα με μεγαλύτερες τιμές TBN. Πρακτικά, όσο μεγαλύτερη είναι η τιμή του TBN, τόσο μεγαλύτερη η διάρκεια ζωής του λιπαντικού, σε ότι αφορά την ικανότητά του να απορροφά τα όξινα προϊόντα της καύσης. Συχνά επίσης, οι κατασκευαστές κινητήρων απαιτούν από τα λιπαντικά να πληρούν προδιαγραφές και ταυτόχρονα όρια TBN (π.χ. ACEA E5-02 + TBN > 12 ή ACEA E6-12 + TBN > 13).